Historia

Początki Caritas Archidiecezji Katowickiej

Początki zorganizowanej działalności charytatywnej w diecezji katowickiej sięgają 1924 roku. W parafiach najbardziej dotkniętych kryzysem gospodarczym i bezrobociem zakładano komitety lokalne, otwierano kuchnie ludowe oraz organizowano dni głodnych. Zbierano wówczas żywność, odzież oraz datki pieniężne, które rozdzielano pomiędzy potrzebujących. Inicjatorem tych przedsięwzięć był pierwszy biskup katowicki, ks. August Hlond (1922-1926). Utworzył on, w porozumieniu z władzami wojewódzkimi, Śląski Komitet Ratunkowy. Jego generalnym sekretarzem mianowany został ks. dr Maksymilian Wojtas.

„CARITAS” i poziomy działalności

Z kolei drugi biskup katowicki, Arkadiusz Lisiecki (1926-1930) powołał, w dniu 23 września 1929 roku, Związek Towarzystw Dobroczynnych „Caritas” Diecezji Śląskiej. Biskup Lisiecki zaproponował wprowadzenie, wzorem central zachodnich, trzystopniowej organizacji: centralnej na szczeblu diecezji, wielkomiejskiej lub powiatowej oraz parafialnej. Diecezjalny Związek Towarzystw Dobroczynnych „Caritas” miał służyć pomocą przy organizowaniu oddziałów parafialnych, prowadzić działalność instruktażową i propagandową, tworzyć nowe instytucje charytatywne na szczeblu centralnym oraz reprezentować Związek wobec władz świeckich. Ówczesnym prezesem zarządu był ks. Michał Lewek, zaś dyrektorem ks. dr Maksymilian Wojtas.

Osobowość prawna Caritas Katowice

Kolejny biskup, Stanisław Adamski (1930-1967), przystąpił do intensywnych prac nad uporządkowaniem podstaw prawnych działalności charytatywnej. Dekretem z dnia 14 kwietnia 1934 roku biskup Adamski erygował instytucję pod nazwą Związek Caritas Diecezji Katowickiej jako osobę prawną kościelną. Było to zrzeszenie katolicko-charytatywnych instytucji, takich jak: sierocińce, ochronki, zakłady wychowawcze, kuchnie mleczne dla dzieci itp. Celem Związku było ujednolicenie organizacji oraz instytucji charytatywnych, podejmowanie inicjatyw w tej dziedzinie, organizowanie szkoleń, przygotowanie profesjonalnej kadry pracowników socjalnych oraz reprezentowanie interesów Kościoła w dziedzinie dobroczynności wobec władz państwowych różnego szczebla. Na czele Związku Caritas stanął ponownie proboszcz z Dąbrówki Małej – ks. Maksymilian Wojtas.

Szeroka działalność i nowatorskie inicjatywy Caritas

Caritas Diecezji Katowickiej rozwinęła w okresie międzywojennym bardzo bogatą działalność. Szerokim zainteresowaniem w parafiach cieszył się coroczny Tydzień Miłosierdzia. W pierwszą niedzielę adwentu przeprowadzano specjalną kolektę na ubogich parafian oraz zbiórkę darów w naturze. W sklepach ustawiano w tym czasie skarbonki z napisem „Chleb dla ubogich”. Każdy Tydzień Miłosierdzia posiadał określone hasło. Przed rozpoczęciem Tygodnia Miłosierdzia biskup Stanisław Adamski kierował do diecezjan specjalny list pasterski wzywający do międzyludzkiej solidarności i wrażliwości na różnoraką ludzką „biedę”. Organizacja Tygodni Miłosierdzia stała się trwałym elementem działalności dobroczynnej w diecezji katowickiej. Do nowatorskich inicjatyw należały bezpłatne porady prawne oraz pośrednictwo prawne w sprawach opiekuńczych nad małoletnimi, karnych, ubezpieczeniowych, mieszkaniowych oraz emerytalno-rentowych. W ramach działalności dobroczynnej sprawowano także opiekę moralną nad potrzebującymi. Z inicjatywy Caritas w 1933 roku w Jedłowniku powstał, pierwszy na Górnym Śląsku, zakład dla dziewcząt zagrożonych moralnie i zaniedbanych. W dużych ośrodkach miejskich powstawały świetlice dla bezrobotnych. Opiekę nad reemigrantami z Francji sprawowała Misja Dworcowa. W latach 1929-1935 w diecezji katowickiej powstało ogółem 26 oddziałów parafialnych Caritas.

W czasie II Wojny Światowej

Działalność dobroczynna w okresie II wojny światowej posiadała charakter nieformalny. W kurii katowickiej już na początku okupacji zorganizowano akcję niesienia pomocy więźniom obozów koncentracyjnych. Poza oficjalną Caritas, uznaną przez władze niemieckie, działał punktu pomocy charytatywnej w Katowicach, którego pracą kierował ks. Bolesław Kominek. Na teren Generalnej Guberni oraz do obozów koncentracyjnych, oflagów i stalagów przesyłano lekarstwa, paczki żywnościowe, modlitewniki i pieniądze.

W dniu 30 września 1939 roku dyrektorem Diecezjalnego Związku Caritas został mianowany ks. Jan Broy, zaś koordynatorem z ramienia kurii ks. Teodor Krząkała, który od 14 lutego 1940 roku przejął kierownictwo Caritas. Po wkroczeniu Niemców do Katowic odebrano Caritas ochronki, kuchnie mleczne, kuchnie ludowe oraz poradnie dla matek, usuwając z nich pracujące tam siostry zakonne. W związku z usunięciem przez władze niemieckie biskupów z terenu diecezji katowickiej, gestapo zażądało zwolnienia również ks. Krząkały z funkcji dyrektora Caritas. Jego miejsce 10 marca 1941 roku zajął ks. Fryderyk Lipiński, który pozostał na tym stanowisku aż do końca wojny, pełniąc jednocześnie rolę pełnomocnika kurii do spraw kontaktu z Deutsche Caritas Verband.

Włączenie katowickiej Caritas do ogólnoniemieckiej organizacji nastąpiło wówczas, gdy władze kościelne w Katowicach uznały, iż nie da się utrzymać samodzielności związku diecezjalnego.

Nowe powojenne wyzwania w Caritas Katowice

Zakończenie II wojny światowej postawiło przed Caritas Diecezji Katowickiej nowe trudne zadania i wyzwania. Już na początku lutego 1945 roku Caritas otworzyła w Katowicach schronisko i dom dla uchodźców. W kwietniu 1945 roku na dworcu kolejowym w Katowicach poświęcono i otwarto Misję Dworcową, której filie powstały następnie w Tarnowskich Górach, Lublińcu, Rybniku i Dziedzicach. Zorganizowano je przede wszystkim z myślą o powracających z frontu, oflagów i obozów koncentracyjnych. Tworzono także schroniska i noclegownie dla przesiedleńców, stacje opieki nad matką i dzieckiem. Ponadto utworzono domy dziecka dla sierot wojennych w Tarnowskich Górach, Pszczynie, Jastrzębiu Zdroju, Dziedzicach i Mysłowicach. Prowadzono też akcję ochrony młodzieży przed włóczęgostwem, żebractwem i przestępczością. W tym celu założono świetlice dla młodzieży w Chorzowie i Katowicach. Organizowano ponadto kolonie dla dzieci w Goczałkowicach, Kudowie i Jastrzębiu Zdroju.

W dniu 10 lutego 1945 roku funkcję dyrektora Caritas objął ponownie ks. Teodor Krząkała, któremu powierzono ponadto kierownictwo nowo utworzonego referatu charytatywnego w kurii diecezjalnej w Katowicach. Od 1 września 1945 roku kolejnym dyrektorem mianowany został ks. Adam Bieżanowski, zaś dyrektorką katowickiego okręgu Caritas została boromeuszka, s. Bolesława Broda. Kolejna zmiana na stanowisku prezesa Diecezjalnego Związku Caritas nastąpiła w dniu 6 grudnia 1949 roku. Został nim ks. Józef Gawor. Caritas w diecezji katowickiej była częścią ogólnopolskiego ruchu charytatywnego działającego pod patronatem Kościoła. W czerwcu 1945 roku Konferencja Episkopatu Polski powołała Centralę Kościelnej Akcji Charytatywnej (Krajowa Centrala Caritas), nadając jej osobowość prawną. Związek Caritas Diecezji Katowickiej został zatem włączony do Centralnej Kościelnej Akcji Charytatywnej.

Współpraca między władzami kościelnymi i państwowymi w dziedzinie pomocy społecznej ustała pod koniec lat czterdziestych. W dniu 21 września 1949 roku Rada Ministrów wydała uchwałę o upaństwowieniu szpitali, będących własnością Kościoła katolickiego. W styczniu 1950 roku w całej Polsce władze rozpoczęły zorganizowaną kampanię prasową zwróconą przeciw Caritas, przygotowując opinię publiczną do jej likwidacji oraz podporządkowania administracji państwowej. Śląskie władze wojewódzkie przeprowadziły także kontrolę finansową w katowickim oddziale Caritas, mającą na celu wykrycie rzekomych nadużyć jego kierownictwa. W całej Polsce w dniu 25 stycznia 1950 roku wprowadzone zostały zarządy przymusowe dla diecezjalnych organizacji Caritas. Odpowiedzią władz kościelnych była likwidacja Związku Caritas, dokonana decyzją Episkopatu w dniu 4 lutego 1950 roku. Działalność charytatywną Kościoła włączono w duszpasterstwo zwyczajne.

Od roku 1980 przewodniczącym Komisji Charytatywnej Episkopatu Polski był biskup pomocniczy diecezji katowickiej Czesław Domin. Dlatego też centrala tejże Komisji znajdowała się w Katowicach, skąd również koordynowano rozdział darów dla całej Polski.

Stan wojenny

W stanie wojennym przy kurii i w wielu parafiach diecezji katowickiej otwarto apteki, w których można było za darmo otrzymać lekarstwa napływające w ramach pomocy zagranicznej. Dekretem z dnia 17 marca 1982 roku biskup Herbert Bednorz powołał Biskupi Komitet Pomocy Uwięzionym i Internowanym i stanął osobiście na jego czele. Komitet miał za zadanie koordynowanie kościelnej działalności charytatywnej w diecezji katowickiej na rzecz uwięzionych i internowanych oraz ich rodzin, a w miarę potrzeby miał otaczać opieką inne osoby dotknięte konsekwencjami ówczesnej sytuacji polityczno-społecznej. Pracami Komitetu kierowali ks. Oskar Thomas i dr inż. Andrzej Sobański. W trakcie swej działalności Komitet został przemianowany na Biskupi Komitet Pomocy „Miłość i Sprawiedliwość Społeczna”. Komitet funkcjonował do 17 marca 1989 roku.

Początki odnowy

Pierwsze zwiastuny odradzania dawnego Związku Caritas zauważalne były już w połowie lat osiemdziesiątych. W dniu 12 listopada 1989 roku biskup katowicki Damian Zimoń erygował Caritas Diecezji Katowickiej. Patronem nowej instytucji ustanowił św. Brata Alberta Chmielowskiego. Pierwszym dyrektorem reaktywowanej w diecezji katowickiej Caritas został ks. Marian Malcher.

Historia drugiego dyrektora Caritas Katowice

Drugim Dyrektorem Caritas Archidiecezji Katowickiej po ks. Marianie Malchrze został ks. dr Krzysztof Bąk.
Ks. Krzysztof Bąk urodził się 12 maja 1951 w Katowicach. Rodzice śp. Stanisław i Julia zd. Góras. Jest najstarszym z rodzeństwa. Brat Zbigniew i siostra Jadwiga posiadają własne rodziny.

Był ministrantem w parafii katedralnej Chrystusa Króla. Po ukończeniu ZSZ rozpoczął naukę w 4-letnim Liceum Ogólnokształcącym (im. Mickiewicza), pracując równocześnie jako ślusarz. Po maturze wstąpił w roku 1972 do Śląskiego Seminarium Duchownego w Krakowie. Podczas każdych wakacji seminaryjnych pracował w Apostolstwie Chorych u boku swego mentora ks. dr Jana Szurleja. Po święceniach kapłańskich w 1979 roku był 4 lata wikariuszem w Rydułtowach-Orłowcu, potem 4 lata w Rudzie ŚL.-Halembie. Dał się poznać jako świetny duszpasterz młodzieży i ministrantów. Wraz z młodzieżą organizował co roku wakacje dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. Parafia halembska zasłynęła największą ilością ministrantów w Diecezji oraz wielką liczbą młodzieży oazowej, która jako pierwsza w Polsce zaangażowała się pod kierownictwem ks. Krzysztofa w prace na rzecz Osób Niepełnosprawnych. Wyjeżdżali do Ustronia i Gdańska całymi pociągami. Było to wówczas ewenementem w skali kraju. Współpracował w tej materii ściśle z Ks. Bpem Czesławem Dominem w KCEP. W roku 1987 został skierowany do pracy w Wydziale Charytatywnym Katowickiej Kurii u boku ks. Mariana Malchera, jako duszpasterz niepełnosprawnych i organizator pierwszego diecezjalnego Ośrodka dla Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej.

Odtąd jego praca związana była z Diecezjalną Caritas. Po wybudowaniu Ośrodka Miłosierdzie Boże w Mikołowie-Borowej Wsi dla 250 dzieci i młodzieży (1990) rozpoczął organizację i budowę podobnego Ośrodka w Rudzie Śl.-Halembie (NSPJ) dla 200 niepełnosprawnych. Został za to mianowany przez Ordynariusza Katowickiego kanonikiem honorowym Kapituły Katedralnej Katowickiej (1995), a przez Ojca św. prałatem (2005). Zorganizował kolejne ośrodki dla Niepełnosprawnych i potrzebujących w Knurowie (Ośrodek MB. Uzdrowienie Chorych) dla 300 osób, w Lędzinach (Ośrodek bł. Karolina) dla 120 osób, w Chorzowie (Ośrodek św. Florian) dla 100 osób. W roku 2000 został dyrektorem Caritas Archidiecezji Katowickiej. Powstały dzięki niemu następne ośrodki diecezjalne w ramach Caritas; w Pszczynie (Ośrodek MB. Różańcowa) dla 200 osób, w Wodzisławiu (Ośrodek bł. Hiacynta i Franciszek) dla 60 niepełnosprawnych oraz Katowicach (Ośrodek św. Jacek) dla 300 osób. Obecnie w ramach tejże Caritas działają 23 Ośrodki, które zrzeszają ponad 80 placówek dla dzieci, młodzieży, chorych, niepełnosprawnych, starców, chorych, bezdomnych i innych. Caritas Katowicka zatrudnia na etatach ponad 1.000 osób.
Ks. Bąk „zapoczątkował” także działalność Zakonu Rycerskiego Świętego Grobu Bożego w Jerozolimie na terenie archidiecezji katowickiej. Został kapelanem śląskich Bożogrobców. Rokrocznie wyjeżdża wraz z poszkodowanymi w rozmaitych śląskich tragediach do Ziemi Św., kojąc tych samym rany duchowe i psychiczne poszkodowanych. Wydał książki; „Zwierzchnictwo w Polsce Zakonu Rycerskiego Grobu Bożego w Jerozolimie” (2008), „Do Grobu po nadzieję” (2010), oraz „Tam Gdzie Życie pokonało śmierć” (2011), „W Jerozolimie doznacie pociechy” Iz.66.13 (2012). ”Via Dolorosa” (2016) „Podniosę kielich zbawienia” (2017). Obronił pracę doktorską na Wydziale Teologicznym w Krakowie w roku 2008 pt. „Pomoc Caritas Archidiecezji Katowickiej ludziom potrzebującym i poszkodowanym w katastrofach na Śląsku w latach 2000-2007”. Wydał także jako współautor książkę „Od wszelkiego zamętu”(2009) oraz cztery edycje obszernego Informatora o działalności Katowickiej Caritas.

Jest komandorem Zakonu Świętego Grobu Bożego w Jerozolimie. Ponadto został wyróżniony przez Kardynała Franciszka Macharskiego medalem św. Brata Alberta (2004), Przez Sejmik Województwa Śląskiego został uhonorowany złotą odznaką Zasłużony dla Województwa śląskiego (2006), przez Panią Marię Kaczyńską statuetką „Lodołamacze” (2007), oraz przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego za zgodą Metropolity Katowickiego Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2008). Statuetką Fundacji Rodzin Górniczych (2011). Jest Honorowym Obywatelem Powiatu Bieruńsko-Lędzińskiego (2010) i miasta Ruda Śląska (2012). Ks. dr Krzysztof Bąk otrzymał Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski za „wybitne zasługi w działalności charytatywnej na rzecz osób potrzebujących pomocy i wsparcia, zagrożonych wykluczeniem społecznym” (2019), ponadto ma szereg innych nagród i wyróżnień mniejszej rangi.